Tekerlek Nedir? Lastik Nedir?

Tekerlek Nedir? 

Tekerlek ya da teker olarak bilinen araç; daire, çember biçiminde, belirli bir eksen etrafında dönen ve sıklıkla taşımacılık alanında kullanılan bir araçtır. Tek parça şeklinde ya da merkezden dışa doğru parmaklı modelleri de vardır.

Tekerlek

Çalışma prensibi ise oldukça basittir. Bir dingil, dönme hareketi sayesinde sürtünme kuvvetini yener. Tekerleğin dönebilmesi için yer çekimine, yüzeyle temas sağlayacak dış kuvvetlere ihtiyacı vardır.

Lastik Nedir?

Lastik, ham kauçuğun işlenmesiyle elde edilen esnek maddeye denir. 

Tabii veya suni kauçuk, kükürtle vulkanize edilerek lastiğe dönüştürülür. Lastiğin elde edilmesi sadece vulkanizasyonla gerçekleşmez. Bu esas işlemin yanında kauçuğa katılan katkı maddeleri de büyük önem taşır. Çünkü lastiğin geniş bir kullanılma alanı olup, bu sahaların gerektirdiği özellikler de farklıdır. Mesela bir araba lastiği ile su hortumu farklı özelliklere sahiptir. 

Lastik Şeması

Lastiğin imal sürecinde rol oynayan ana maddelerden başlıcaları doğal ve sentetik kauçuktur. Doğal kauçuk, günümüzde halen tropik ormanlarda yetişen özel ağaçların gövdelerinin çizilerek, ağaçların gövdesinden damlalar halinde süzülen sıvılardan elde edilmektedir. 

Lastiğin ayakkabıcılıkta ve konfeksiyon eşyasında kullanılmasıyla başlayan lastik sanayii, motorlu taşıtların gelişmesinden sonra önem kazandı. Lastiğin özelliklerini geliştirmek için, içine başka maddeler konulmaya başlandı. Bu işlemlere genel olarak vulkanizasyon denir. Çinko oksit ve kurşun oksit ilavesiyle vulkanizasyon hızlandırılır. Çeşitli boyar maddelerle renkli lastikler imal edilir. Havanın etkisine karşı uzun ömür kazandırmak maksadıyla, antioksidan adı verilen fenoller, aminler ve bazı tuzlar konulabilir. Özellikle araba lastikleri için sağlamlığı arttırmak maksadıyla amorf karbon eklenir. Yumuşaklık vermek için stearik asit gibi maddeler ilave edilir. 

Makine kayışları ve basınca dayanıklı hortumlar yapmak için, sağlam kumaşlara çeşitli kimyasallar emdirilir. Yanmayı önlemek için de lastiğe amyant konur. Otomobil lastiklerine, yine sağlamlığı arttırmak için naylon iplikler katılır. Lastik, kauçuğa göre daha esnek bir üründür. Daha fazla uzar. Kolay kopmaz ve mekanik sağlamlığı daha çoktur. Isı ve elektriği iletmez. Organik sıvılarda pek çözünmez. Kimyevi maddelere karşı dayanıklı olup, havada kalmayla da bozunmaz. Çeşitli lastiklerin özellikleri kükürt nispeti ve diğer katkı maddelerine göre farklıdır. Mesela % 3-5 nispetindeki kükürt bulunan lastikler çok esnek ve yumuşak olup, kükürt oranı arttıkça sertlik artar. % 30-50 arasında kükürt bulunduğunda sert lastik elde edilir. Buna ebonit denir ve akümülatör kutuları, tarak, düğme vb. eşya yapımında kullanılır. 

Lastik Hangi Katmanlardan Oluşur? Lastik Bileşenleri Nelerdir?

1- Hava sızdırmayan sentetik kauçuk tabaka; Bu tabaka lastiğin içinde bulunur ve iç lastik yerine geçer. 

2- Karkas Katı; Karkas, kauçuğa yapışık çok sayıda paralel ince tekstil telden oluşur. Bu teller lastik yapısının kilit bir unsurudur ve lastiğin basınca karşı direnç gösterebilmesini sağlar. Bir otomobil lastik karkası içinde, her biri 15 kg’lık bir kuvvete karşı direnç gösterebilecek yaklaşık 1400 tel vardır. 

3- Turn-up; Rolü, jantın çekiş ve frenleme etkilerini zeminle temas yüzeyine aktarmaktır. 

4- Topuk teli demeti; lastiğin janta oturmasını sağlar. Kopma riski olmaksızın 1800 kg’a kadar dayanabilirler. 

5- Yanaklar, esnek kauçuktan oluşan yanaklar, karkasa zarar verebilecek darbelere karşı lastiği korur (örneğin kaldırıma çarpma). Sert kauçuk kısım, lastik ile jant arasındaki bağlantıyı sağlar. 6- Sırt kuşakları; Çok ince fakat çok dirençli çelik tellerden oluşur ve çapraz şekilde birbiri üzerine yapışır. Tellerinin birbirleri ile kesişmesi, deforme olmayan üçgenler oluşturmaktadır. Üçgenleme olarak adlandırılan bu kısım, sert sırt kuşaklarını oluşturur. 

7- Koruyucu Kuşaklar; Bu kuşaklar, yüksek hızda sabit profilini korur ve böylece ısınmaları azaltır. Merkezkaç kuvvetinin etkisiyle gerilmemek için sırt kuşağına dik gelen, genellikle naylon tel veya tellerin bir araya geldiği kuşaklardan oluşmaktadır. 

8- Sırt Bandı; sırt kuşaklarının üzerinde bulunur. Lastiğin desenini bulunduran bu kısım yol ile temasta olacaktır. Sırt bandı zeminle temas yüzeyinde, çok önemli kuvvetlere karşı direnç göstermelidir. Sırt desenini oluşturan karışım, her türlü yolda zemine tutunabilmeli, eskimeye ve aşınmaya karşı dirençli olmalı ve düşük seviyede ısınmalıdır. 

Taşıt Lastikleri Nasıl Yapılır?

Lastik esnek olduğu için, tekerleğin karşılaştığı darbelerin etkisini azaltır. Tekstil iplikleriyle (pamuk, naylon vs.) veya çelik tellerle örülen bir iskelet, suni lateks, kauçuk veya sentetik reçinelerle kaplanır. Bu çatı üzerine, tekerlek sırtına gelen, yanında yapışmayı çoğaltıcı dişler bulunan bir lastik tabakası geçirilir. Eskiden iç lastiğin delinmesini önlemek için, bu lastik tabakası üzerine tel ve kauçuktan yapılmış ek bant konurdu. Günümüzde iskeleti çelik telden ve kord bezinden yapılan lastiklerin tabanı çok az şekil değiştirmektedir ve ömürleri daha uzundur. 

Taşıtlarda Kullanılan Lastik Çeşitleri

Taşıtlarda kullanılan lastikler dolma ve havalı olmak üzere iki kısma ayrılır. Dolma lastikler ilk olarak 1881'de Londra'da kullanılmaya başlandı. Çok sert olan bu lastikler zamanla önemini kaybetti ve yerini havalı lastiklere bıraktı. Günümüzde fabrikalarda kullanılan taşıyıcılarda ve traktörlerde kullanılmaktadır. 

Havalı Lastik ilk Ne Zaman Kullanıldı?

Havalı lastik ilk olarak 1845'te İngiltere'de kullanılmaya başlandı. Bu lastik, bozulmayan bir dış lastik ile, havanın dışarı kaçmasını önleyen kauçuk bir iç lastikten meydana geliyordu. 1950'lerden sonra iç lastik kullanılmayan dublex lastikler kullanılmaya başlandı. Ülkemizde lastik sanayinin; 1927'de yürürlüğe giren Teşvik-i Sanayi Kanunu ve 1929'da kabul edilen Gümrük Korumaları Kanunu ile önü açıldı ve gelişmeye başladı. 1932'de İstanbul'da bir İsveç firmasının yardımları ile ilk lastik fabrikası kuruldu. 

Türkiye'de otomobil lastik sanayi 1954'teki Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu ile büyük bir gelişme gösterdi. Bu kanunun ardından Pirelli, Goodyear, Uniroyal lastik fabrikaları kuruldu. Bunların ihtiyacı karşılamaması üzerine 1978'de Lassa Lastik Sanayii bir süre sonra da devlete ait Kırşehir'de Petlas Lastik Fabrikası kuruldu.